Reteos Berberyan (Doğum: 10 Ekim 1848 – Ölüm: 6 Nisan 1907)

Bağlarbaşı Ermeni Mezarlığı’nda (Surp Haç Ermeni Mezarlığı) çok değerli bir eğitmenimiz ebedi istirahatini yapmakta.. Reteos Berberyan… Duvar dibine yakın mezarlığında, hayat arkadaşı Zaruhi ile yan yana yatmakta.. Günlük koşuşturma içinde bu değerli eğitmenden habersiz her gün bir kaç metre yakınından yüzlerce insan geçip gitmekte…
Reteos Berberyan’ın ölümü üstüne Dr. Rupen Sevag’ın kaleme aldığı yazıyı sizler için çevirdik.

Reteos Berberyan

Reteos Berberyan’ın Hastalığı ve Ölümü

20 Ekim 1848’de Hasköy’de ikiz kız kardeşiyle beraber doğdu. (Kız büyük-kendi cılız). Babası çok fakir bir berberdi. Umutsuzluk ve zavallılığa mahkum edilmiş bir aileydi. Anneleri -inşallah-la çocuklarına teselli verirdi. Reteos babasını kaybettiğinde 6 yaşındaydı. 14 yaşında Hasköy’deki Nersesyan okulunda öğretmen oldu ve evini geçindirmeye başladı. 16 yaşında Edirne’ye 10 lira maaş ile öğretmen olarak gitti. Daha sonra Kadıköy’e gitti. Reteos gençliğinde şarkı da söylerdi. Çok güzel bir sesi vardı ve 3 saat boyunca konuşabilirdi (hitabet). 28 yaşında Reteos bir okul açar (1876’da). 39 yaşında rahmetli oldu.

Ölümünden 3 sene önce şeker hastalığı baş göstermeye başladı.

Ölümünden 1 sene önce Anjin de puatrin (göğüs ağrısı) krizleri yaşamaya başladı. Sokakta yürürken, merdivenden, yokuştan yukarı çıkarken sararır ve kalbinde bir ağrı olurdu. Ampul a Nitrit D’amil(kalp spazmını çözen damar genişleten bir sıvı) solurdu. Önceleri bir kaç ayda bir, daha sonra haftada bir yatağa düştü ve sonra iyileşti. Baharda bir yere gitmesini bekliyorduk. Şeker hastalığı kaybolmuştu. Genellikle diyetini tutmuyor, her zaman tatlı yiyordu.

Doktorlar istirahat etmelerini söylüyorlardı.

Mesrob Nubaryan ile Krapar(Eski Ermenice) üzerine edebi bir tartışma yaşadı. Bir Cumartesi günü bayramdı. Okul kapalıydı. Sabahtan akşama kadar çalıştı, makale yazdı. Gece oturduk. Daha sonra uyuduk. Mannik üstünü örttü. Pazar sabah erkenden uyanmış ve bir kriz geçirmişti ama çabucak geçmişti. Kahvesini istemişti. Kahvesini içip, şarkı söylemeye başlamıştı, her sabah olduğu gibi dua yerine… Birdenbire şiddetli ve daha güçlü bir kriz daha yaşadı. Kargaşa yaşandı, Şahan yattığı yerden birden fırladı. Mannik’i dışarı çıkardık. Korkunç bir şekilde rengi solmuştu. Doktorlar yetişti. Morfin enjekte ettiler, şiddetli ağrı.. Çocuklarını istemişti. Tekrar bir kriz 20 dakika sürdü. Devamlı acı çekiyordu. Tekrar morfin. Şahan içeri girdi. Artık rahmetli olmuştu. Ölüm rahatlığı ile sakin bir çehreye kavuştu. Solgun bir şekilde öldü.

Berberyan ölüme inanmazdı. Birçok hedefi vardı, kitap hedefi de. Ölümünden bir hafta önce sabırsızlıkla beklediği son kitabı “Okul ve Öğrencilik   -ruhbanlı sınıfının en düşük derecesi- ” gün ışığına çıktı. Kitap baskıdan geldiğinde çok mutlu olmuştu..

1907

Reteos Berberyan’ın Mezarı

Ռ. ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԻՒԱՆԴՈՒԹԻՒՆՆ ՈՒ ՄԱՀԸ

20 Հոկտ. 1848-ին Խասգիւղ ծնաւ երկուորեակ քրոջը հետ (աղջիկը մեծ, ինքը վտիտ)։ Հայրը սափրիչ էր եւ շատ աղքատ։ Յուսահատութեան եւ չուառութեան մատնուած ընտանիք մը. մայրը«իշալլահ…»ով կը մխիթարէր պզտիկները։ Ռէթէոս 6 տարեկան էր, երբ մեռաւ իր հայրը։ 14տարեկանին դասատու կ՚ըլլայ Ներսէսեան վարժարանը (Խասգիւղ) եւ տունը ինք կը նայի։ 16 տարեկանին Էտիրնէ ուսուցիչ կ՚երթայ 10 ոսկի ամսականով։ Կը վերադառնայ Գատրգիւղ։ Ռէթէոս իր երիտասարդութեանը երգած էր ։ Ունէր գեղեցիկ ձայն եւ կրնար երեք ժամ ատենախօսել։ 28տարեկանին դպրոց կը բանայ (1876-ին)։ Մեռաւ 39 տարեկանին։
Շաքարախտ մը սկսաւ իր մահուընէն երեք տարի առաջ։
Մեռնելէն տարի մը առաջ անժին տը բուաթրինի քրիզներ ունենալ սկսաւ։ Փողոցը քալած ատեն,սանդուխէ, զառիվերէ բարձրանալու միջոցին կըդեղնէր եւ սիրտը կը ցաւէր (րէյոնալ ցաւ մը).ամբուլ ա նիթրիթ տ՚ամիլ կը շնչէր, առաջ քանի մը ամիսը մէյ մը, վերջը շաբաթը անգամ մը,մինչեւ որ ալ անկողին պառկեցաւ. յետոյ ելաւ։ Կը սպասէինք, որպէսզի տեղ մը երթար գարնան։Շաքարախտը անհետացած էր։
Ընդհանրապէս ծոմը չէր բռներ յաճախ. միշտ անուշ կը սիրէր։

Բժիշկները հանգստութիւն պատուիրած էին, բայց ան չէր ուզեր։

Գրաբառը (ր)ի գրական վիճաբանութիւն մը ունեցաւ Մեսրոպ Նուպարեանի հետ։ Շաբաթ օր մըտօն էր. դպրոցը փակ էր. առաւօտուընէ մինչեւ իրիկուն աշխատեցաւ, յօդուած գրեց. գիշերընստեցանք։ Յետոյ պառկեցանք։ Մաննիկը վրան ծածկեց։ Կիրակի առտու կանուխ արթնցեր էր եւքրիզ մը ունեցեր էր, որ շուտով անցաւ. սուրճը ուզեր էր. խմեր եւ սկսեր էր երգել, ինչպէս ամէնառտու՝ աղօթքի տեղ։ Յանկարծ երկրորդ քրիզ մը կ՚ունենայ խիստ զօրաւոր։ Իրարանցում.Շահանը պառկած տեղէն վեր նետուած էր։ Մաննիկը դուրս հանեցինք։ Տժգոյն էր սարսափելի։Բժիշկները հասան. մորֆինի էնժեքսիոն ըրին. սաստիկ ցաւ։ Իր զաւակները ուզեր էր։ Քրիզ մը, որ 20 վայրկեան տեւեց։
Միշտ կը տառապէր. նորէն մորֆին. Շահանը ներս մտաւ. ա՜լ մեռած էր.հանդարտ դիմագիծ մը, մահուան հանդարտութիւնով։ Մեռաւ տժգոյն։

Դպրոց եւ Դպրութիւն – Ռեթէոս Պէրպէրեան

Պէրպէրեան մեռնելուն չէր հաւատար։ Շատ մը ծրագիրներ ունէր. գիրքի ծրագիրներ։ Մահուընէնշաբաթ մը առաջ լոյս տեսաւ իր վերջին գիրքը՝ «Դպրոց եւ Դպրութիւն», որուն կը սպասէրանհամբեր։ Երբ եկաւ, շատ ուրախացաւ։

1907

Reteos Berberyan (Doğum: 10 Ekim 1848 – Ölüm: 6 Nisan 1907)

Çeviren : Ardziv Makriküği