Tarih Vakfı tarafından yayınlanan Toplumsal Tarih dergisinin Mart-2015 sayısında (255. sayı) Prof Dr.Ayhan Aktar,  1. Dünya Savaşında Osmanlı Ordusunda Ermeni Askerler konusunu ele aldı. Bildindiği üzere Ermeniler, Osmanlı İmparatorluğunda askerlikten muaf olur bunun karşılığında da devlete vergi verirlerdi. Ancak Meşrutiyet sonrasında Ermeni halkı da hem yüksek vergileri ödemek istemediğinden hem de eşitlik ilkelerinden ötürü silah altına alınmak istiyorlardı.

Osmanlı Ordusunda Ermeni Askerler

Sarkis Torosyan

Prof. Dr. Ayhan Aktar , Osmanlı Ordusunda Ermeni Askerler konusunu ele alındığında, 2 yıl önce hakkında yayınlanan kitap ile gündemi meşgul etmiş Sarkis Torosyan ile yazıya başlamış. Hatırlayacağınız gibi o dönemde de “kurmaca” olduğuna dair tartışmalar yaşanmıştı. Genelkurmay Başkanlığı da tarihinde ilk kez bir akademik tartışmada yer almış ve “Çanakkale Cephesi’nde Sarkis Torosyan isimli bir subay yoktur!” gibilerinden bir açıklama yayınlayarak bu önemli tartışmaya katıldı.
Aynı dönemde Ermeni ve Türklerden oluşan Nar Taneleri Sahnesi tiyatro grubu  “Bir Ezginin Yazgısı” ismiyle Sarkis Torosyan‘ın hikayesini Bakırköy Yunus Emre Tiyatrosunda sahnelemişlerdi.
Yüzbaşı Torosyan’ın Kayseri/Develi’de bulunan ailesi  1915’te tehcir edilmiş ve Suriye çöllerine giden yolda katledilmişlerdi.

Amele Taburları

İttihat ve Terakki hükümeti 3 Ağustos 1914 tarihinde “umumi seferberlik” kararı almıştı. Seferberlik kararı sonrası yüz binlerce asker silah altına alınırken 20-45 yaşları arasında Ermeni erkek nüfus da askere alınmıştı. İttihat ve Terakki partisinin gayri müslümlere olan güvensizliğinin ilk belirtisi Dahiliye Nezareti tarafından vilayetlere gönderilen şifreli telgraf ile silah altına alınan gayrimüslimlere silah verilmemesi ve  “yol hizmetinde çalıştırılmaları” gerektiği bildiriliyordu.

Burada bir parantez de biz açmak istiyoruz. Devletin gayrimüslümleri “yol hizmetinde çalıştırma” sevdasının Varlık Vergisinin uygulandığı dönemde, vergisini ödeyemeyen kişileri Erzurum’da yol yapımına göndererek devam ettiğini de hatırlatalım.

Oluşturulan bu Amele Taburlarında sadece Ermeniler değil, Rumlar ve diğer gayrimüslimler de çalıştırldı. Osmanlı Arşivlerinde ise bu amele taburlarında Ermeni subayların da görev almış olduğu görülüyor. Dergide  6. Adapazarı Amele Taburu’nda Asteğmen Agop Efendi’nin subay olarak görev yaptığı belirtiliyor.

 Bir ekleme de bizden 11 Nisan Anıtı …

Teotik’in 1919 yılında yayınlanan 11 Nisan Anıtı kitabı, 1915 yılında yitirilen yazar, gazeteci, din adamı, öğretmen, hukuk adamı, doktor v.d. kategorilerdeki aydınları ve toplum önderlerini anmak için yayınlandı. 11 Nisan tarihi bugünkü takvimimiz ile 24 Nisan tarihine denk gelmektedir. Belge Yayınları tarafından kitap Türkçeye çevrildi. Kitabın bir sayfası Türkçe karşı sayfası ise Ermenice. Anma kitabında tehcire gönderilen aydın sayısı 761. Bu aydınların hayat hikayelerini de kitapta bulabilirsiniz. İlk 66 aydının büyük bir kısmı 1908’de Meşrutiyet ile yurtdışından tekrar Osmanlı topraklarına dönüp, Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda mebus (milletvekili)  olanlar.

Dr. Levon Bardizbanyan : 1887 Kharpert’te (Harput) doğdu. Tıbbiye-i Şahane mezunlarındandır. Osmanlı ordusunda taşıdığı yüzbaşı rütbesi ve üniforması ile tevkif edilip tehcire yollandı.

Tarih Vakfı Perşembe Konuşmaları

Tarih Vakfı’nın Büyük Felaket’in 100. yılında düzenlediği Perşembe Konuşmalarından bazıları :

“1915 Şifresi: Emvâl-i Metrûke” – Nevzat Onaran

“1915 Antep’inde Ermeni Tehciri ve Ermeni Mallarının El Değiştirme Süreci” Ümit Kurt

“Ermeni Soykırımı’na ‘Giden Yolu’ Yeniden Düşünmek: Temmuz 1913 – Ağustos 1914” Yektan Türkyılmaz

Tarih Vakfı web sitesi  : http://tarihvakfi.org.tr/

Tarih Vakfı Adresi : Sarıdemir Mah. Ragıp Gümüşpala Cad. Değirmen sok. no: 10 Eminönü, Fatih İstanbul

Kaynak : Toplumsal Tarih dergisi Mart-2015 sayısı (255. sayı) – Ayhan Aktar

Kaynak 2: 11 Nisan Anıtı – Teotik ( Belge Yayınları )