Harut Ekmanian 15.04.2015 Çarşamba günü, Galeri Birzamanlar’da Halep Ermenileri’ni bizlere aktardı. Osman Köker’in ev sahipliğinde, sıcak bir ortamda geçen konuşmada hem Halep Ermenileri hakkında daha fazla bilgi hem de Suriye’nin son durumu hakkında bilgiler aldık. 1983 doğumlu olan Harout Ekmanian’ın anne tarafı   7 kuşak Antepli. Halep’te Hukuk Fakültesinden mezun olmuş. Günümüzde Yerevan’da (Erivan) yaşıyor. Bu güzel söyleşiden dolayı kendisine teşekkür ederiz.

Halep Ermenileri Söyleşisi: Harout Ekmanian ve Osman Köker

Halep Ermenileri

• Tarihi belgelere dayanarak, Kilikya Krallığı zamanından beri Halepte Ermeniler bulunuyor. 1915’ten önce de bölgede Ermeni Cemaati oluşmuştu.
• Halep ve Suriye’de ilk matbaayı Ermeniler getirmiş.
• 750 senelik 40Manuk Kilisesi bulunuyor. Bu kilise 1915 öncesinde de Halep’te Ermenilerin var olduğunun en büyük kanıtı.

1915 öncesinde Halep Ermenileri 10000 kişilik bir nüfusa sahip iken 1920’lerde Tehcir sonrası bu nüfus 300.000lere ulaşmış. Şu an dünya üzerindeki Diasporaların büyük bir kısmı da Halep’ten dünyaya yayılmışlar

Halep Ermenileri Nüfusu

Savaş öncesinde Halep Ermenileri nüfusu 50-60 bin , Suriye’de yaşayan Ermeni nüfusu ise 80000 civarındaydı. Şu an Halep Ermenileri sayısı 15-20 bin arasında ve her geçen gün de daha fazla azalıyor.

Halep Ermenileri Kültürel ve Sosyal Hayatı

1919 sonrasında Halep Ermenileri hemşeri dernekleri kurmaya başladılar. Bunun yanında Spor, Gençlik ve Kültür dernekleri de açıldı. Ermenice tiyatrolar oynanıyordu. Siyasi Partiler kuruldu. Ermeniler Osmanlı’daki yapının aynısını Halep’te devam ettirdiler. 1920 sonrasında Kiliseler ve Okullar inşaa etmeye başladılar. Halep’te 20den fazla Ermeni okulu açıldı. Kobane’de 2 kilise 3 okul bulunuyordu. Ancak daha sonra Ermeni nüfus kalmayınca bu okul ve kiliseler kapandı. İnsanlar okumk için ve çalışmak için büyük şehirlere göç etti.

Ermenice Gazeteler

1915 öncesinde Fırat gazetesi yayınlanıyordu. Daha sonra Arevelk gazetesi yayına başladı. 1990 sonrasında ise haftalık Kantsarar gazetesi yayın hayatına başladı. Bunun haricinde dergi ve öğrenci dergileri de bulunuyordu. AGBU’nun yayınları da bulunuyordu.

Halep Ermenileri’nin okul ve sosyal hayatı

Nor Küğ (Yeni köy) Halep Ermenileri tarafından kurulmuş. Danimarkalı Karen Jeppe* en büyük destekçileri olmuş.

1970 sonrasında (Hafız Esad döneminde) Ermenice dersler 4 saat ile kısıtlandı. Ermeni tarih ve kültür dersleri yasaklandı. Bütün dersleri de Arapça yapma zorunluluğu getirilmiş.

Devlette iş yaptırabilmek için rüşvet yaygın olarak bir araç haline dönüştü. Ermeniler ise işlem yaptırabilmek için daha fazla rüşvet vermek durumunda kalıyorlardı.

Suriye’de Gündem

Azınlık Alevilerin devletin başında olması, Sünniler tarafından kabul edilemiyordu. Tunus ve Mısır’da yaşanan Arap Baharı sonrasında sıra Suriye’ye geldi. Suriye’de de protestolar başladı. 2011 Şubat-Mart ayı gibi solcu çevreler Şam’da eylemler başlattı. Güney’de Derra’da 10-12 yaşında çocuklar duvarlara “Halk Sistemi Düşünmek İstiyor” yazdıkları için istihbarat tarafından sorgulandılar ve işkenceye maruz kaldılar. Zamanla solcuların sesi kesildi. Dincilerin sesi daha yüksek çıkmaya başladı. 2012 başında Özgür Suriye Ordu ismi altında 100lerce grup Suriye’yi Şii hilali görüp yıkmak istiyorlardı. Ermeniler devletin yanında kalarak kendilerini güvene almak istediler. Ermeniler bir taraf tutmadılar. Suriye’nin bütünlüğünün korunması için ilanlar verdiler. Durum daha da kötüleşince Halep Ermenileri ( Suriye Ermenileri de) Lübnan ve Ermenistan’a kaçtılar. Nor Küğ’de bulunan Karen Jeppe lisesi çatışma yerlerine yakın olduğu için kullanılmıyor. Der Zor’da bir Ermeni Kilisesi vardı. El Nusra veya IŞİD tarafından bombalanarak havaya uçuruldu. Devlet yönetiminde bulunan bir bölgede yer alan Baş piskoposluk  binasına da çatışmalar yüzünden gidilemiyor.

Suriye’de Devlet kaybolmuş ve milisler ülkeyi yönetiyor gibi bir izlenim var.Devlet savaş ekonomisinin oluşmasına izin verdi. Elektrik kesintilerinden faydalanıp Jeneratör satanlar bile ortaya çıktı.

El-Nusra’nın bulunduğu yerlerde para olarak Türk Lirasının kullanılması ise gerçekten Harout’un belirttiği ilginç ve düşünülmesi gereken bir noktaydı.

Halep Ermenileri Söyleşisi Öncesinde – Harout Ekmanian

Harut Ekmanian’a Sorular

• Daha sonra soru-cevap kısmına geçildi. İzleyicilerden gelen sorulardan biri Harout’un nasıl bu kadar güzel Türkçe konuştuğu ile ilgiliydi. Harout’un Anne tarafı Antepli olması sebebiyle Türkçe biliyordu. Ayrıca çocukluk döneminde TV.den TRT kanalını izlemesi de Türkçe’yi bilmesi açısından büyük katkı sağlamış. Aramızda Türkçe konuşmazdık diyor. Bir gün Halep’te turist bir Türk ailesi kendisine Türkçe adres sormuşlar. Farkında olmadan Türkçe olarak cevap verdim diyor. O zaman fark etmiş ki Türkçe biliyordum.

• Daha sonra ise Halep Ermenilerinin devlet kademelerinde görev alıp alamadıkları sorusu geldi. Harout’un cevabı 1 Milletvekili mutlaka mecliste olduğunu ve bu milletvekilininin Gregoryen, Protestan ve Katolik Ermenileri temsil ettiğini iletti. Son seçimlerde Ermeni Milletvekili seçimi kazanamamış bu durumda da devlet bir Ermeni’yi Çevre Bakanı olarak atamış. Ordu kademelerinde ise Subay rütbelerinden itibaren zaten Aleviler harici hiçbir etnik grup atanamıyor.

*Karen Jeppe : Danimarkalı bir öğretmen olan Karen Jeppe. Büyük Felaket öncesinde ve sonrasında Urfa’da Danimarkalı Ermeni Dostları ve bir Alman organizasyonu için çalışıyordu. 1909’da Adana Katliamı’ndan kurtulan Ermenilere yardım etti. 1921’de büyük felaketten kurtulan Ermeniler için çalışmaya Halep’e gitti ve Milletler Cemiyeti için çalışmaya başladı. Halep’te bir yetimhane ve kurtarma evi, okullar ve ‘Beyaz Ev’ adlı dinlenme evini kurdu. 1935’te sıtmadan ötürü Halep’te öldü.

Derleyen : Ardziv Makriküği