Ermenice İmla Kuralları uzun süredir takipçilerimiz tarafından hem facebook hem de web sitemizden bizlere gönderilen özel mesajlarla talep edilmekteydi. Bizler de değerli takipçilerimizin isteklerini yerine getirmek için bir yazı dizisi hazırlamaya karar verdik. Türkiye Ermeni Azınlık Okulları Öğretmenleri Yardımlaşma Vakfının (T.E.A.O) yayınlamış olduğu Dr. Şahnur Şahen‘in* “İmla Kuralları ve Çeşitli Bilgiler” kitabını baz aldık. Amacımız Ermeni dilinin kaybolmasının önüne geçmek ve Ermeni öğrencilerimiz ve Ermenice dilini öğrenmeye çalışan kişiler için bir kaynak oluşturmak.
T.E.A.O vakfından bu kitabı mutlaka almanızı ve bu kitabın kütüphanenizde değerli bir başvuru kaynağı olarak yer almasını tavsiye ederiz. Yine, yeni neslimizi yetiştirecek değerli öğretmenlerimizi yetiştiren öğretmenler derneğimize bağışlarımızın, kendi ve çocuklarımızın geleceği için çok önemli ve gerekli olduğunu da lütfen unutmayalım.
Dr. Şahnur Şahen tarafından imzalanmış Ermenice İmla Kuralları Kitabı
Ուղղագրական Կանոններ (Ermenice İmla Kuralları)
3-Ձայնաւոր Գիրեր (1*) – Sesli Harfler
Այբուբենի այն գիրերը, որոնք առանձին ձայն ունին եւ առանձին կը հնչուին, կը կոչուին ձայնաւոր գիրեր: Ա ձայնը տալու համար ուրիշ գրի օգնութեան պէտք չունինք, նոյնպէս ի ձայնը տալու համար ոեւէ գիր օգնութեան չենք կանչեր: Ձայնաւոր են.
Ա, ե, է, ը, ի, ո, օ, ու, իւ
Ներկայիս արեւմտահայերենի մէջ «ե» գիրը մէտք է հնչել «է», իսկ «ո» գիրն ալ՝ «օ»: Բացատրութիւնը պիտի աւելի վերջ պիտի տրուի:
Իսկ «ու» եւ «իւ» կը կոչուին բաղադրեալ ձայնաւոր, երկու գրէ (ու- ո եւ ւ) (իւ- ի եւ ւ) կազմուած ըլլալուն համար:
4-Ու եւ Իւ իբր բաղադրեալ ձայնաւոր (2*) – U ve Ü bileşik seslileri
Օրինակներ. ուրբաթ, ուժ, կատու, հիւր, հարիւր, գիւղ
5-Եւ շաղկապը (3*) – Yev bağlacı
Ե եւ ւ գիրերը միանալով կը կազմեն եւ շաղկապը:
6-Բաղաձայն Գիրեր (4*) – Sessiz Harfler
Այբուբենի ձայնաւորներէն զատ մնացեալ գիրերը, որոնք առանձին ձայն չունին եւ առանձին չեն հնչուիր կը կոչուին Բաղաձայն Գիրեր:
Բաղաձայն գիրերը անպայման ձայնաւորի մը պէտք ունին հնչուելու համար: Այսպէս բ գրին ձայնը տալու համար անպայման մէտք է հնչել բա, բէ, բը, բի եւայլն: Այսինքն օգնութեան կը կանչուի ձայնաւորներէն մին:
Միւս բաղաձայններն ալ բ գրին նման են, առանց ձայնաւորի կարելի չէ կարդալ:
Բաղաձայն են. բ, գ, դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, ւ, փ, ք, ֆ
7-«Էօ» Քէօլն (5*) – «ö» köln
Հայերէն լեզուն կարող է բոլոր լեզուներուն հնչումներով արտայայտելու: Հայերէն այբուբենը իր 38 գիրերով եւ երկու բաղադրեալ ձայնաւորներով ամէնէն բազմատառն է:
Թէպէտեւ Հայերէնի մէջ -էօ- ձայնը գոյութիւն չունի, բայց «է» եւ «օ» ձայնաւորները միանալով կը կազմէն «էօ» բաղադրեալ ձայնաւորը օտար լեզուներու համար: Էօժեն, Կէօրէմէ, Քէօլն
29-Բառերու վերջ միշտ է (6*) – Kelimelerin sonunda daima e
Բառերու վերջ երբեք ե գիրը չի գար, այլ միշտ է:Այսպէս. նայէ՛, խօսէ՛, բազէ, եթէ, մարգարէ, թող գրէ, երէ, գոնէ, գուցէ, գրէթէ, կաթողիկէ, մանրէ, միթէ, միջօրէ, հասցէ, հետզհետէ, հիւլէ եւայլն:
Գիտենք արդէն թէ, բացառական հոլովի մասնիկը «է» գիրն է, որով «է» պէտք է գրել նաեւ թուղթէ, ձիէն, բերնէն, փողոցէն, խանութէս, ծովէ, քրոջմէ, ոտքէն, զինուորնէրէն:
30- Ը գրին գործածութիւնը (7*) – I harfinin kullanımı
Բառերու մէջ ը գիրը կը գրուի մի միայն՝
Ա.- Տողադարձի ատեն
Բ.- Բառին սկիզբը մ եւ ն գրերէն առաջ, ընկեր, ըմբիչ, ընտիր, ըմբոստ եւայն:
Գ.- Պտըտիլ, անցընէլ, առտըւնէ, ընդ, ըստ, ըսել, ըլլալ, բառերուն եւ կը, մը մասնիկներուն մէջ:
Դ.- Բարդութիւններու մէջ, երբ երկրորդ բառը ը գրով կը սկսի, անընդհատ, դասընկեր, յամրընդաց եւայլն:
Ե.- Ու գրին «վ»ի հնչուն տալու համար, երբ քովը ուրիշ ձայնաւոր չկայ ը կ’աւելցուի: Այսպէս խօսուըռտուք, պահուըտիլ, կռուըտիլ եւլն:
Զ.- Ու եւ ի գիրերը երբ բարդութեան ատեն «ը»ի կը փոխուին չեն գրուիր, միայն բառին սկիզբը
ումպ-կ’ըլլայ ըմպել
իղձ-կ’ըլլայ ըղձանք, ըղձալ
ինչք-կ’ըլլայ ընչասէր, ըղչաքաղց եւլն:
Ուրիշ ոեւէ տեղ ը ձայնը երբ հնչուի չի գրուիր:
Օրինակներ.- Ընդեղէն, ընձուղտ, ըմբերանել, ըմբոշխնել, ամառուընէ, սպասել, անցընել, սգալ, ըսել, վաղուընէ, սթափիլ, պահուըտիլ, անըմբռնելի, շրջանակ, գթալ, հոտուըտալ, ըմպել, քնացնել, ըղձալ, խոչընդոտ, շտապել, մթութիւն, ընդունիլ, խօսուըռտուք, սկսիլ, պտըտիլ, վերցնել, ըլլալ, թմրեցնել, մտաւոր, առտըւնէ, պատուըտիլ, խորացնել, ընկղմել, արագնթաց, բռնի, հատընտիր, ընդծովեայ, դասընկեր, կռուըտիլ, հիւրընկալ, նախընթրիք եւայլն:
Պտոյտ-պտուտիլ-պտըտիլ-պտըտցնել:
31-Բ,գ,դ գրերէն առաջ զ (8*) – P(Բ), k(գ), t(դ) harflerinden önce z(զ)
Բառերու մէջ բ, գ, դ գրերէն առաջ ս չի գրուիր այլ անպայման պէտք է գրել զ: Ազգ զբաղիլ, զգալ, ազդեցիկ եւայլն:
Իսկ պ, կ, տ, փ, ք, թ գրերէն առաջ ալ կը գրուի ս եւ ո՛չ զ: Ստանալ, սպասել, սկսիլ, սթափիլ, սփոփել, սքօղել եւայլն:
Ճիշտ գրելու համար կը բաւէ միայն յիշել թէ բ, գ, դ գրերէն առաջ կը գրուի զ:
Օրինակներ.- Զգետնել սպառնալ, զբաղում, սքանչելի, զգալ, ազդել, սպանդ, սկիզբ, զբօսանք, սթափիլ,Վազգէն, ըստոյգ, ազգ, սգալ, կազդուրուիլ, աստ, ազդակ, ազդ, ստիպել, զգաստ, Արտաւազդ, բնազդ, զգոյշ, զգեստ, ազդարարել, անզգայ, Արամազդ, անիմաստ, կասկած, հանգիստ, զգայրանք, մահասփիւռ:
(1*) Sesli Harfler
Alfabenin tek başına sesleri olan ve tek başına telafuz edilen harfleri Sesli Harfler olarak adlandırılır. A sesini vermek için başka bir harfin yardımına ihtiyaç bulunmaz. Aynı şekilde i sesini vermek için herhangi bir harfi yardıma çağırmayız. Sesli harfler :
Ա, ե, է, ը, ի, ո, օ, ու, իւ (ayp, yeç, e,ıt, ini, vo,u, ü)
(2*) U ve Ü bileşik seslileri
Örnekler: urpat (cuma) , uj (kuvvet), kadu (kedi), hür (misafir), harür (sayı olarak yüz), küğ (kügh, köy)
(3*) Yev bağlacı
Ye ve hün harflerinin birleşerek yev (Türkçe karşılığı ve) bağlacını oluşturur.
(4*) Sessiz Harfler
Alfabenin sesli harflerinden hariç geriye kalan, tek başlarına sesleri olmayan ve tek başlarına seslendirilemeyen harflere Sessiz Harfler denir. Sessiz harflerin mutlaka seslendirmek için bir sesli harfe ihtiyaçları vardır. Pen(բ) harfi için pa, pe, pi, vs. . Yani sesli harflerden birisi yardıma çağrılır.
Diğer sesliler de Pen (բ) harfine benzerdir, sessiz bir harf olmadan okunamazlar.
Sessiz harfler : բ, գ, դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, ւ, փ, ք, ֆ
(5*) «ö» köln
Ermenice dili bütün dillerin seslendirmelerini (telaffuz) ifade edebilmeye yetkindir. Ermenice alfabesi kendi 38 harfleriyle ve iki bileşik seslileriyle en fazla çok harfli dillerdendir.
Tam tersi Ermenice içinde Ö sesi yoktur, ancak e«է» ve o«օ» sesli harfleri birleşerek diğer yabancı diller için, ö birleşik sesli harfini oluştururlar. Öjen, Göreme, Köln
(6*) Kelimelerin sonunda daima e
Kelimelerin sonunda asla Yeç(ե) harfi gelmez, daime E(է) gelir. Böyleki նայէ՛(bak), խօսէ՛(konuş), բազէ, եթէ(eğer), մարգարէ(peygamber), թող գրէ (yazsın), երէ(şarkı söylesin), գոնէ(bari), գուցէ, գրէթէ(neredeyse), կաթողիկէ(katolik), մանրէ(mikrop), միթէ, միջօրէ, հասցէ(adres), հետզհետէ, հիւլէ vs.
İsmin -den,-dan hali Ermenice’de e«է» harfi ile yazılır. Onun için e«է»; թուղթէ(kağıttan), ձիէն(attan), բերնէն(ağzından), փողոցէն(sokaktan), խանութէս(dükkanımdan), ծովէ(denizden), քրոջմէ(abladan), ոտքէն(ayağından), զինուորնէրէն(askerlerden) yazmak zorundayız.
(7*) – I harfinin kullanımı
Kelimler için de It(ը) harfi sadece
A- Satır sonu hecelemede
B- Kelimenin başında M ve N harflerinden önce ; ընկեր(arkadaş), ըմբիչ(), ընտիր(tercih edilen), ըմբոստ( ) vs.
C- Պտըտիլ, անցընէլ, առտըւնէ, ընդ, ըստ, ըսել, ըլլալ kelimelerinde ve (կը) eklerinin içinde
D- Bileşimlerde, 2. kelime ը ile başladığında անընդհատ, դասընկեր, յամրընդաց vs.
E- U harfi V sesi verdiği zaman , eğer yanında başka sesli harf yoksa I(ը) eklenir. Bu şekilde; խօսուըռտուք, պահուըտիլ, կռուըտիլ vs.
F- U (Ու) ve İ (ի) harfleri bileşik kelimeler oluşturulduğu zaman I (ը) dönüşür ve yazılmazlar.
Sadece kelimelerin başında ,
ումպ-ըմպել olur.
իղձ-ըղձանք, ըղձալ olur.
ինչք-ընչասէր, ըղչաքաղց olur vs.
Başka hiçbir yerde I (ը) sesi telafuz edilse de yazılmaz.
Örnekler. Ընդեղէն (ınteğen-tahıl), ընձուղտ(ıntsuğd-zürafa), ըմբերանել (ımperanel-susturmak), ըմբոշխնել (ımpoşkhnel-afiyetle yemek), ամառուընէ, սպասել, անցընել, սգալ, ըսել, վաղուընէ, սթափիլ, պահուըտիլ, անըմբռնելի, շրջանակ, գթալ, հոտուըտալ, ըմպել, քնացնել, ըղձալ, խոչընդոտ, շտապել, մթութիւն, ընդունիլ, խօսուըռտուք, սկսիլ(sgsil yazılır ısgısil okunur-başlamak), պտըտիլ (bdıdil yazılır bıdıdil okunur-gezmek), վերցնել(vertsnel yazılır vertsınel okunur-kaldırmak), ըլլալ(ıllal-olmak), թմրեցնել(tmretsnel yazılır tımretsınel okunur-uyuşturmak), մտաւոր(mdavor yazılır mıdavor okunur-akıllı), առտըւնէ(ardıvne-sabahtan), խորացնել(khoratsnel yazılır khoratsınel okunur-derinleştirmek), ընկղմել(ıngığmel-batırmak), արագնթաց(arakntats yazılır arakıntats okunur-süratli) , ընդծովեայ(ıntdzovya-denizaltı), դասընկեր(tasınger-sınıf arkadaşı), կռուըտիլ(gırvıdil-kavga etmek), հիւրընկալ(hürıngal-misafirperver), նախընթրիք(nahıntrik-kahvaltı) եւայլն:
(8*) – P(Բ), k(գ), t(դ) harflerinden önce z(զ)
P(Բ), k(գ), t(դ) harflerinden önce z(զ)
Kelimelerin içinde Pen(բ), kim(գ) ,ta(դ) harflerinden önce Se(ս) yazılmaz mutlaka Za(զ) yazılmak zorundadır.
Ազգ(azk-millet), զբաղիլ(Izpağil-uğraşmak), զգալ(Izkal-hissetmek), ազդեցիկ(Aztetsik-etkili) vs.
Be(պ), Gen(կ), Dün(տ), Pür(փ), Ke(ք), To(թ) harflerinden önce Z(զ) değil S(ս) yazılır.
Ստանալ(Isdanal-), սպասել(Isbasel-beklemek), սկսիլ(Isgısil-başlamak), սթափիլ(ıstapil-uyanmak), սփոփել(ıspopel-teselli etmek), սքօղել(ıskoğel-örtmek) vs.
Doğru yazmak için sadece բ(pen), գ(kim), դ(ta) harflerinden önce զ(za) yazıldığını hatırlamak yeterlidir.
Örnekler: Զգետնել(ızkednel-yere vurmak), սպառնալ(ısmarnal-, զբաղում(ızpağum-meşguliyet), սքանչելի(ıskançeli-muhteşem), զգալ(ızkal-hissetmek), ազդել(aztel-etkilemek), սպանդ(ısbant-kıyım), սկիզբ(ıskizp-başlangıç), զբօսանք(ızposank-tenefüs),Վազգէն(Vazken), ըստոյգ, ազգ(azk-millet), աստ, ազդակ(aztag-etken), ազդ, ստիպել, զգաստ, Արտաւազդ, բնազդ, զգոյշ, զգեստ(ızkesd-elbise), ազդարարել(aztararel-ilan etmek), անզգայ(anızka-acımasız), Արամազդ(Aramzt), անիմաստ(animasd-anlamsız), կասկած(gasgadz-şüphe), հանգիստ(hankisd-rahat).
*Dr. Şahnur Şahen (Şahiner)
1915 yılında babasının Osmanlı ordusunda doktor yüzbaşı olarak askerlik yaptığı Sapanca’da doğmuş, 2000 yılında İstanbul’da Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde vefat etmiştir. Öğretmenler vakfının kurucu üyesi ve temel taşlarındandır. İstanbul’da Ortaköy Surp Tarkmançadz okulunda eğitime başlamış, daha sonra Pangaltı Mıhitaryan Lisesi’nden birincilikle mezun olmuştur. 1945 yılında ise İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden tıp doktoru olarak mezun olur.
Asıl mesleği olan doktorluğun yanında, 38 yıl Mıhitaryan Lisesi’nde, 28 yıl Getronagan Lisesi’nde ve 18 yıl Esayan Lisesi’nde öğretmenlik yapar. Öğretmenlik mesleği dışında Beyoğlu kilisesi yönetim kurulunda görev alır. Bunun haricinde Surp Pırgiç Ermeni hastanesinde 2. başkanlık yapar ve Ermeni Patrikhanesi’nde de danışma kurulunda görev yapar.
1961 yılında yeni kurulan Öğretmenler Derneği’nin genel kurulunda yönetim kurulu üyeliğine seçilir ve iki yıl sonra da dernek başkanı seçilir. Başkanlık yaptığı yönetim kurulu “Öğretmenler Vakfı”nın kurulmasına karar verir ve resmi izinler alındıktan sonra vakfın kuruluşu gerçekleşir. Daha sonra ise otuz yıl boyunca çoğu zaman asıl mesleği olan doktorluğu, anadili Ermenice ve yeni öğretmenler yetiştirmek için ihmal eder.
Bütün İmla Kuralları Linkleri :
Ermenice İmla Kuralları – 1
Ermenice İmla Kuralları – 2
Editör : Ardziv Makriküği
Kaynak : Dr. Şahnur Şahen – “İmla Kuralları ve Çeşitli Bilgiler” kitabı
Kaynak 2 : http://www.teaov.org/
Not: Kitapta konuları rahat bulmanız için başlıklarda kitaptaki numaralandırma sistemi kullanılmıştır. Kitapta Türkçe tercümeler bulunmamaktadır. Türkçe tercümeler tarafımızdan yapılmıştır.
3 Comments
[…] Not: Kitapta konuları rahat bulmanız için başlıklarda kitaptaki numaralandırma sistemi kullanılmıştır. Kitapta Türkçe tercümeler bulunmamaktadır. Türkçe tercümeler tarafımızdan yapılmıştır. İmla Kuralları ilk yazı : http://ermenikulturu.com/ermenice-imla-kurallari/ […]
uneli ne demekti unuttum ve kafama takıldı lütfen yardımcı olun
ունելի (uneli) maşa anlamına gelmekte.