Osmanlı döneminde yaygın olan Ermeni harfli Türkçe eserler , bir dönem Osmanlıdaki sadece Ermeni değil Müslüman teba arasında da okunmuş , hatta Müslüman teba yazı dili olarak Ermenice’yi de kullanmıştır.

İlk Türkçe Roman olan Akabi Hikayesi de Ermenice Harflerle , Vartan Paşa -Hovsep Vartanyan-tarafından 1851 tarihinde basılmıştır.Bilinenin aksine 1872 yılında yayımlanan , Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’dan 21 yıl önce yayımlanıyor.
Hüsnü Özyeğin Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dr. Murat Cankara’nın konu ile ilgili yorumları ise gerçekten dikkat çekici . Cankara, “Bu metinler ortada değildi. Olsa da insanlar ne olduğunu bilmiyordu. Bilindiği noktada da gayrimilli. Çünkü ‘ötekine’ dair bir unsur taşıyor. Baklava ve Türk kahvesi gibi paylaşılamayan bir miras değil, bilakis reddedilen bir miras.”

Yunanistan ile senelerce baklavayı Türk tatlısı mı yoksa , Yunan tatlısı mı diye paylaşamazken, İlk Türk Roman Akabi Hikayesi , Cankara’nın belirttiği gibi direk reddedilmiş ve kabul görmemiş bir kültürel mirasımız olmuş .

Cankara’ya göre Ermeni alfabesinin temsil gücü öyle kıyıda köşede kalmış bir şey değil, hatta 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Müslümanlar tarafından gayet iyi bilinen bir şey. Nitekim 1890’larda basılmış “4 Günde Ermeni Harfli Türkçe Öğretme Kılavuzu” bunu destekliyor.

Osmanlıca Bilenlere Dört Günde Ermenice Okumanın Usulü

1871’de Basiret gazetesinde Basiretçi Ali, Oragir adlı Ermeni harfli Türkçe bir gazeteyi okuduğunu ve oradan doğrudan alıntı yaptığını anlatıyor.

Ermenice bildiği düşünülen Ahmet Mithat, “Alfabeler karşılaştırıldığında ‘en mükemmelcesi’ Ermenilerinki. Bir alfabenin iyi olduğunu anlayabilmek için onunla başka bir dili yazıp, o dili hiç bilmeyen birine okutmak gerek. Düzgün okuyabiliyorsa o alfabe güçlüdür. İşte Ermeni alfabesinde bu kudret bir dereceye kadar var.” diyor.

Aynı yıllarda Namık Kemal, Menemenlizade’yle konuşmalarında “İlle biz alfabe değiştireceksek bir defa bu Ermeni ya da Rum alfabesi olmalı. Latin’in yarım yamalak alfabesi olmamalı.” diyor. Sınıf arkadaşlarından Ermeni harflerini öğrenen Ahmet İhsan Tokgöz ise Cihan adlı Ermeni harfleriyle Türkçe yayınlanan bir dergide bu şekilde yazılar yazıyor.

II.Meşrutiyetin ilanından sonra oluşan özgürlük ortamında alfabe tartışmalarını da hızlandırmış. Tartışmalarda ağırlıklı olarak Latin alfabesinin kabul edilmesi konuşulurken , Ermeni harflerini kullanmayı teklif edenler de olmuştu. Ahmet Midhat Efendi Ermeni harflerinin zenginliğinden söz etmiş , ancak Ermeni harflerinin kullanılması konusunda bir fikir ortaya koymamıştı. Ermeni harflerinin kabul edilmesini sadece Macid Paşa istiyordu.

Ermeni Harfli Türkçe Metinler: 

Ermeni Harfli Türkçe Metinler – Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar II – Aras Yayıncılık tarafından Aralık 2002 de ilk baskısı yapılan kitap , değerli araştırmacı ve yazar Kevork Pamukciyan tarafından kaleme alınmış. Kevork Pamukciyan’ın Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar serisi , dört kitaptan oluşuyor. Serinin ilk kitabı İstanbul Yazıları maalesef baskısı tükenmiş durumda ve Aras Yayıncılık takipçileri tarafından tekrar basılmasını bekliyor. Zamanlar, Mekanlar, İnsanlar serinin üçüncü kitabı. Dördüncü kitap ise Biyografileriyle Ermeniler .

http://www.arasyayincilik.com/urun/ermeni-harfli-turkce-metinler

Gül Ağacı Boy Vermez: Ermeni Harfli Türkçe ve Ermenice Maniler – M. Sabri Koz tarafından hazırlanan Turkuaz Yayınlarından çıkan kitap 68 Sayfa . Ermeni harfli türkçe metinlere örnek olabilecek bir diğer kitap.

http://www.simurg.com.tr/tr-tr/urun/edebiyat/160190/gul-agaci-boy-vermez-ermeni-harfli-turkce-ve-ermenice-m%C3%A2niler.aspx

Mecmaa – Son olarak koleksiyonumuzdan bir Ermeni Harfli Türkçe yazılmış kitabın fotoğrafını yayınlayalım.
1910 yılında Bandırma’da basılan kitabın yazarı Aram M. Torosyan.

Türkçe Okunuşu :

MECMAA

ESERİ

ARAM M. TOROSYAN

BANDIRMA

1910

Mukkaddeme – Önsöz- Kısmından Örnek:

Türkçe Okunuşu :

MUKADDEME

İşbu eserin birinci kısmında bulunan 21

nakliyetlerden encak bir kaçı ermeniceden, ba-

zıler ingilizceden terceme idilmişler dir.Bu nak-

liyetler gayetle parlak , calib ve müfid olup,

sayki cümlesini şediden müteeesir olmaksız oku-

mak kabil deyil dir.

Not: 100 yılı aşkın , Osmanlı sınırlarında basılan eski Ermenice kitaplarda ,
İzmir ve İstanbul baskıları ağırlıklı iken , Mecmaa kitabının Bandırma’da basılmış olması  , Ermeni matbaacılığının çeşitli yerlerde olduğunun göstergelerinden biridir.

kaynaklar:

http://fsmsem.fsm.edu.tr/fsmsem/seismic-performance-of-a-moment-makale-21.html

e-mail : ermenikulturu@gmail.com