Hagop Baronyan, gazeteci, oyun ve mizah yazarı. Yazmış olduğu tüm eserlerde hiciv ve toplumsal eleştiri en göze çarpan özellikler oldu. 6 Ağustos 1843 tarihinde Edirneli yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gözlerini açtı. İlk ve orta eğitimini Ermeni okullarında aldı. Bir yıl kadar da Rum okulunda okuyup, Rumca öğrendi. Ermenice ve Osmanlıca harici İtalyanca ve Fransızca da biliyordu. Bu büyük hiciv ustasını 27 Mayıs 1891’de Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde tüberküloz hastalığından kaybettik.

Hagop Baronyan

Hagop Baronyan’ın çıkardığı süreli yayınlar

Yayınladığı mizah ve tiyatro dergileri genelde ömrü kısa oldu, fakat bu süreli yayınların her zaman etkisi büyük oldu. İçerdikleri toplumsal eleştiriler nedeniyle de sıklıkla sansüre uğrayıp, yayını durduruldu.

• Poğ aravodyan (Sabah Borusu)
• Yeprad (Fırat)
• Meğu (Arı)
• Ermenice ve Osmanlıca olarak iki farklı versiyonu yayımlanan Tadron yani Tiyatro
• Khigar (Bilgiç)
• Dzidzağ (Gülüş)
  

  Hagop Baronyan’ın Khigar mizah dergisi

Hagop Baronyan’ın Ermenice ve Türkçe Tiyatro Dergileri

Hagop Baronyan’ın Tiyatro dergisi, Türkiye’nin ilk tiyatro dergisi olmakla birlikte, ayrıca Ermenice dilinde de yayınlanmıştır. Senelerce, aynı dönemde yayınlanan “Tadron” (Tiyatro) dergisinin birebir çevirisi sanılmıştır. Ancak daha sonra ayrı dergiler olduğu anlaşılmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi  – Şehir Tiyatroları Müdürlüğü tarafından tıpkıbasım olarak bir sayfası Osmanlıca, bir sayfası Türkçe olacak şekilde yayınlanmıştır.

Hagop Baronyan’ın Tiyatro Dergisi

Hagop Baronyan’ın Tiyatro Eserleri

• Yergu derov dzara mı (İki Efendili Bir Uşak)
• Adamnapuyjn arevelyan (Şark Dişçisi)
• Şoğokortı‘ya (Dalkavuk) – yarım kaldı, Yervant Odyan tamamladı.
• Medzabadiv muratsganner (Haşmetlu Dilenciler)
• Bağdasar Ağpar
• Adabımuaşeretin Zararları
• İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti

1865’te yazılan ilk oyunu, bir tür taklit eser olan, Goldoni’nin eserinden esinlendiği Yergu derov dzara mı (İki Efendili Bir Uşak) idi. Daha sonra evlilikte sadakat konusuna değindiği ilk komedisi Adamnapuyjn arevelyan (Şark Dişçisi) yayınlandı. 1872 yılında Şoğokortı‘ya (Dalkavuk) başladı ancak eseri tamamlayamadı. Yaklaşık elli yıl sonra, bir başka büyük mizah yazarı Yervant Odyan eseri tamamlayacaktı. 1880-81 yıllarında yayımlanan esaslı taşlaması Medzabadiv Muratsganner (Haşmetlu Dilenciler), taşra kesiminin patavatsızlığına ve naifliğine odaklanırken, bu niteliklerin aynı zamanda çeşitli sanatsal, profesyonel, dini ve zanaatkâr fırsatçılar tarafından sömürülmeye ne denli açık olduğuna değinir. Son eseri Bağdasar Ağpar ise yine boşanma temasıyla modern Ermeni kurumlarını eleştirir.

Şark Dişçisi

Ermenice mizah edebiyatının en tanınmış isimlerinden olan Hagop Baronyan, keskin gözlem yeteneği ve doğru bildiği yoldan şaşmayan entelektüel duruşuyla, iktidar sahiplerini, din adamlarını, başkalarının sırtından geçinenleri, dalkavukları, Batılı yaşam tarzına öykünenleri ve daha pek çoklarını alaya aldı, onların yanlışlarını kalemine dolamaktan, yüzlerine vurmaktan çekinmedi.

Baronyan’ın ilk komedisi olan Şark Dişçisi, görücü usulü evlilikler ve sadakat sorunlarını ele alan eğlenceli bir oyun. Eser, “Aile ilişkilerinin yozlaştığı, çiftlerin birbirlerinin kuyusunu kazmaya çalıştığı bir ortamda, eşler, eski ve yeni âşıklar, çocuklar ve nişanlılar arasındaki ilişkiler birbirine karışır, iç içe geçerse neler olur?” sorusuna yanıt arıyor. Olay örgüsünün arka planına dönemin çeşitli toplumsal gelişmelerini yerleştiren Baronyan, Şark Dişçisi’nde okuyucuyu, güncelliğini hiç yitirmeyecek evlilik ve sadakat ilişkisi üzerinde düşünmeye davet ediyor.(Tanıtım Bülteninden)

Hagop Baronyan’ın Aras Yayıncılıktan çıkan “Şark Dişçisi” kitabı…

Bağdasar Ahpar

Sadece Tiyatro Oyunu Değil, Aynı Zamanda Toplumsal Tarih Belgesi

“Bu iki oyunun Türkçeye kazandırılması son derece sevindiricidir ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı toplumunun toplumsal tarihindeki birtakım şaşkınlık verici boşlukların kapatılmasına hiç şüphesiz ki katkı sunacaktır. Nitekim tıpkı Osmanlı’nın siyasi tarihi gibi, toplumsal tarihi de henüz tam anlamıyla yazılmamıştır. Başta Osmanlı başkenti olmak üzere Osmanlı’nın genel toplumsal gerçekliklerine birçok açıdan ayna tutan Baronyan’ın eserlerinin çağdaş Türkiye’nin kültürel sahnesinde geç de olsa başarılı bir şekilde boy göstermesi son derece değerli ve ümit verici bir sürprizdir. Baronyan’ın mizahi dehası ve büyüleyici stili, sergilediği ışıltılı zekâ ve bazı açılardan güncel gerçekliklerle kurduğu bağlantılar sayesinde Türkiyeli seyirciyi de ele geçirmiş görünüyor. Bundan birkaç yıl önce İstanbul’da Baronyan’ın, ağzına kadar dolu bir salonda seyircisini kahkahaya boğan Şark Dişçisi adlı gösterisini izleme fırsatı bulduğum için büyük bir memnuniyet duymuştum. Bu şaşaalı ve parıltılı gösteri aylar boyunca kapalı gişe oynadı ve hatta arkadaşlarım oyunu izlemem için bana bilet bulmakta güçlük çektiler. Baronyan’ın böyle bir coşkuyla karşılanması, iyimserliğimin artmasını ziyadesiyle teşvik etmektedir. Nitekim yeni yayımlanan bu iki oyun da okurları, edebiyat öğrencilerini ve de tiyatro severleri heyecanlandıracak ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı toplumunun çok milletli yazınsal dünyasının açığa çıkarılmasına ve yeniden ele alınmasına vesile olacaktır.”
-Prof. Kevork B. Bardakjian (Michigan Üniversitesi)-
(Tanıtım Bülteninden)

Bağdasar Ahpar ve Haşmetlü Dilenciler

Adabımuaşeretin Zararları

“Güzel bir ismi kendisine siper edinmiş bir zorba var. İrademizin bize sunduğu, yasalarınsa herhangi bir şekilde engel koymadığı o ayrıcalıklı durumlarda bile bizi esir alan bir zorba… Bu zorba, tabiata da karşı çıkar ve onun insanoğlunu özgürce şekillendirmesine izin vermez. Bu zorba adabımuaşeretten başkası değildir. Bu zorbaya kafa tutanlarsa haksız biçimde terbiyesiz yaftası yerler.” (Tanıtım Bülteninden)

Hagop Baronyan’ın Adabımuaşeretin Zararları kitabı…

İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti

Hicvi ve dolayısıyla mizahı; toplumsal yozlaşmayı, kurumların bozulmasını, insanlar arasındaki bitmek bilmeyen çekişmeyi ve adaletsizliği anlatmak için bir silah olarak gayet iyi kullanan Hagop Baronyan, yaşadığı dönemde sansür baskısına uğramış ve elinden geldiğince buna direnebilmiştir.

İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti’de XIX. yüzyılın ikinci yarısının İstanbul’unda 34 mahallenin toplum yaşantısı, mahalle hayatı oldukça kuvvetli bir mizahi dille anlatılıyor. Ermeni ileri gelenlerinin Ermeni toplumunun sorunlarına ilgisizliği, zengin fakir ayrımının yarattığı çelişkiler, kadın erkek ilişkileri, kilisenin mahalle hayatı üzerindeki hegemonyası, ince ve keskin gözlemlerle aktarılıyor.

Baronyan, rengini, “siluetini” ve hatta halklarını büyük ölçüde kaybetmiş bir şehrin mazisine başka bir gözle bakmamızı sağlıyor.
(Tanıtım Bülteninden)

Hagop Baronyan’ın İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti kitabı..

Hagop Baronyan, bıraktığı Osmanlıca-Ermenice eserler ile ölümsüzlük mertebesine ulaşmıştır.. Önümüzdeki günlerde Rober Haddeciyan’ın Hagop Baronyan üzerine kaleme aldığı kitabın bir incelemesini siz değerli takipçilerimizle paylaşacağız…

Ardziv Makriküği