8.- Վանկ եւ Բառ (1*) – Hece ve Kelime

Մէկ կամ մէկէ աւելի գիրեր, երբ մէկ հնչումով (այսինքն բերնի մէկ շարժումով) արտասանենք կը կազմեն վանկ մը:
     ա վանկ մըն է եւ մէկ գրէ կազմուած է, տառ վանկ մըն է եւ երեք գրէ կազմուած է:

Ձայնաւոր գիրերը առանձինն վանկ կրնան նկատուիլ, իսկ բաղաձայնները առանձ ձայնաւորի մը օգնութեան վանկ չեն կրնար կազմել: Այսպէս ա, ու, է եւայլն, որոնք ձայնաւոր են, զատ զատ վանկեր կրնան նկատուիլ, իսկ օրինակ ր բաղաձայնով վանկ կազմելու համար պիտի ըսենք ար, րը, իր, րու, րէ եւայլն, թ բաղաձայնով պիտի ըսենք թը, ութ, թա, աթ, թէ եւայլն:

Մէկ կամ մէկէ աւելի վանկեր, երբ միանալով իմաստ ունենան կը կազմեն բառ մը:
     Ջուր վանկ մըն է, իմաստ ունի, ուրեմն բառ մըն է:
     Վա-ռա-րան երեք վանկ է, իմաստ ունի, ուրեմն բառ մըն է:
Մէկ վանկով կազմուած բառերը կը կոչուին միավանկ, երկու վանկովները՝ երկվանկ, երեք վանկովները եռավանկ, չորս վանկովները՝ քառավանկ եւայլն: Մէկէ աւելի վանկով կազմուած բառերը կը կոչուին նաեւ բազմավանկ:

9.-Կիսաձայն գիրեր յ եւ ւ (2*)- Yarım ses harfler  յ (hi) ve ւ(hün)

Յ գիրը բառի մը մէջ երբ «հ» ձայնը հանէ կ’ըլլայ բաղաձայն, ուրիշ պարագաներու մէջ կիսաձայն է: Այսպէս յաջող, յուզում, բառերուն մէջ յ բաղաձայն է, իսկ լոյս, կայմ, գոյն, նայիլ, բառերուն մէջ կիսաձայն:

Բազմավանկ բառերու ծայրը գտնուող յ գիրը չի հնչուիր եւ կը կոչուի անձայն: Այսպէս, շուկայ, ենթակայ, պահածոյ, երեկոյ եւայլն:

Հիւն (ւ) գիրը երբ «վ»ի ձայն ունի միշտ բաղաձայն է, միայն թէ ո եւ ի գրերուն հետ միանալով կը կազմէ ու եւ իւ բաղադրեալ ձայնաւորները: Այսպէս. հաւ, բեւեր, պատիւ բառերուն մէջ ւ բաղաձայն է: Ձիւն, արիւն, մութ, կատու բառերուն մէջ ւ գիրը նպաստած է ձայնաւորներու կազմութեան:
Ուրիշ պարագաներու մէջ ւ կիսաձայն է, ինչպէս իւրացնել, մաքրութիւն եւայլն:

Գրերու Զանազան Հնչիւնները (Kelimelerin bazı telaffuzları)

12- Ե գիրը (3*) – Yeç harfi

ա.- Բառերու սկիզբը կը հնչուի իբրեւ եէ, երազ, ենթակայ, ես, եւայլն: Ուշաթրութիւն եօթը բառին եւ օտար բառերուն. Ետիգուլէ, Եմէն եւլն. :
բ.- Բառերու մէջ կը հնչուի իբրեւ է: Այսպէս. տես, սերկեւիլ, կարծես, եւայլն:
գ.- Եա երկբարբառը մասնաւոր հնչիւն մը ունի, ինչպէս մատեան, եղեամ, պաշտօնեայ, բառերուն մէջ:
դ.- Բառերուն վերջ ե չի գար:

Օրինակներ.- Բառերու սկիզբը եէ կը հնչուի
Երգ, եգիմտոս, ելակ, եղանակ, եղբայր, եղինձ, ենթակայ, երացկոտ, երակ, երկիր, եղնիկ, եղջիւր, երաճիշտ:

Բառերու մէջ է կը հնչուի
Ահեղ, աղեղ, կեղեւ, անհեթեթ, անհետ, կեդրոն, կենարար, կեռասենի, կեսուր, հեծելագունդ, հեկեկալ, հեղեղ, հեղինակ, հերոս, հետզհետէ:

Եա երկբարբառով բառեր
Ալեակ, այծեամ, անկեալ, առաքեալ, արբանեակ, դղեակ, եղեամ, ընտրեալ, լեարդ, խարտեաշ, խլեակ, կախեալ, կեանք, մանեակ, սարեակ, սենեակ:
Ամսեայ, առժամեայ, գործունեայ, բազմամեայ, երկաթեայ, երկամեայ, մարմարեայ:

(1*) – Hece ve Kelime

Bir veya birden fazla harfler, tek sesle (yani ağzın bir hareketiyle) söylendiği zaman heceyi oluşturur.
a bir hecedir ve bir harften oluşmuştur. dar bir hecedir ve üç harften oluşmuştur.
Sesli harfler tek başlarına hece sayılabilirler, sessizler ise bir sesli harfin yardımı olmadan bir hece oluşturamazlar. Bu şekilde a,u,e vs. ki bunlar seslidir, ayrı ayrı hece olarak değerlendirilirler. Fakat örneğin r sesli harfi ile hece oluşturmak için ar, rı, ir, ru, re vs. , t sesli harfiyle tı, ut, ta, at, te vs.
Bir veya birden fazla heceler, birleştiğinde bir anlam bütünlüğü oluştururlarsa kelimeyi oluşturmuş olurlar.
Ջուր Su bir hecedir, anlamı vardır, o zaman bir kelimedir.
Վա-ռա-րան (Soba) Va-ra-ran üç hecelidir, anlamı vardır, o zaman bir kelimedir.

(2*)- Yarım ses harfler  յ (hi) ve ւ (hün)

Յ (hi) harfi kelime içinde «հ» (ho) sesini çıkarırsa sessiz, diğer durumlarda yarım sestir.

Böyle յաջող (haçoğ) başarılı , յուզում (huzum) üzüntü, kelimeleri içinde  յ (hi) sessiz, լոյս (luys) ışık, կայմ (gaym) gemi direği, գոյն(kuyn) renk), նայիլ(nayil) bakmak kelimelerinin içinde yarım sestir.

Çok heceli kelimelerin sonunda bulunan (hi) harfi söylenmez ve sessiz olarak kabul edilirler. Böyle ki շուկայ (şuga) çarşı, ենթակայ(yentaga) özne, պահածոյ(bahadzo) konserve, երեկոյ (yerego) akşam vs.

(ւ) hün harfi (v) sesi çıkardığında sessizdir, sadece ո (vo) ve ի (i) harfleri ile birleşerek ու (u) ve իւ (ü) birleşik sesli harflerini oluştururlar. Böyle ki հաւ (hav) tavuk, բեւեր (pever) kutup, պատիւ (badiv) itibar kelimelerinde ւ sessizdir.  Ձիւն (tzün) kar, արիւն (arün) kan, մութ (mut) karanlık, կատու (gadu) kedi kelimelerinde ւ harfi  seslilerin oluşmasına yardımcı olur. Diğer durumlarda ւ yarım sestir. իւրացնել (yüratsnel) kendine mal etmek, մաքրութիւն (makrutyun) temizlik

(3*) Yeç harfi

a.- Kelimelerin başında “Ye” şeklinde telaffuz edilir. երազ (yeraz) rüya, ենթակայ (yentaga) özne, ես(yes) ben vs. եօթը(yotı) yedi, kelimesine ve yabancı kelimelere (Ետիգուլէ Yedikule, Եմէն Yemen)) dikkat.
b.- Kelimelerin içinde “e” olarak telaffuz edilir. Böyle ki տես(des) gör, սերկեւիլ(sergevil) ayva, կարծես (gardzes) sanırsın ki
c.- “Ya” iki harften oluşan sesli harfinin özel bir telaffuzu vardı, մատեան (madyan) el yazması kitap, եղեամ(yeğyam) kırağı, պաշտօնեայ (başdonya) görevli
d.- Kelimelerin sonunda ե (yeç) gelmez.

Örnekler.- Kelimelerin başında “Ye” telaffuzu : Երգ (yerk) müzik, եգիպտոս (yekibdos) Mısır, ելակ (yelag) çilek, եղանակ (yeğanag) mevsim, եղբայր (yeğpayr) erkek kardeş , եղինձ (yeğints) pilav, երակ (yerag) damar, երկիր (yergir) ülke, եղնիկ (yeğnig) geyik, եղջիւր (yeğçür) boynuz, երաժիշտ (yerajişd) müzisyen:

Kelimelerin içinde “E” olarak telaffuz edilenler: Ահեղ (aheğ) korkutucu, աղեղ (ağeğ,aghegh) yay, կեղեւ (geğev) kabuk, անհեթեթ(anhetet) çelişki, անհետ (anhed) kaybolmuş, կեդրոն (getron) merkez, կենարար (genarar) kurtarıcı, կեռասենի (geraseni), կեսուր (gesur) kaynana, հեծելագունդ (hedzelakunt) süvari alayı, հեկեկալ(hegegal) hıçkırmak, հեղեղ(heğeğ) sel, հեղինակ (heğinag) yazar, հերոս (heros) kahraman, հետզհետէ (hedızhede) git gide.

Ya iki harfli seslisiyle kelimeler :Ալեակ (alyag) denizde çırpıntı, այծեամ (aydzyam) karaca, անկեալ (angyal) düşkün , առաքեալ (arakyal) havari, արբանեակ (arpanyag) uydu, դղեակ (tğyag) şato, եղեամ (yeğyam) kırağı, ընտրեալ (ındıryal) seçilmiş, լեարդ (leyart) karaciğer, խարտեաշ (hardyaş) kumral, խլեակ (khılyag) kalıntı, կախեալ (gahyal) bağlı, կեանք (gyank) hayat, մանեակ (manyak) kolye, սենեակ (senyag) oda.
Ամսեայ (amsya) aylık(yaş), առժամեայ (arjamya) geçici , գործունեայ (kordzunya) faal, բազմամեայ (pazmamya) çok eski, երկաթեայ (yergatya) demirden yapılmış, երկամեայ(yergamya) iki yaşında, մարմարեայ (marmarya) mermerden

Ermenice İmla Kuralları – 2